Tiroid bezi hastalıkları ülkemizde tüm bölgelerimizde sık görülmekle birlikte en çok Doğu Karadeniz, Doğu Anadolu ve Göller Bölgelerimizde rastlanmaktadır. Yapılan araştırmalarda ülkemizde böylesine yoğun görülen tiroid hastalıklarının en önemli nedeninin iyot ve selenyum eksikliği olduğu tespit edilmiştir
Eskiden ülkemizde guatr sorumlusu olarak düşünülen kara lahana, turp, şalgam, kabak, karnabahar gibi sebzelerin tüketilmesinde guatr açısından sakınca olmadığı anlaşılmıştır. Guatr varsa sadece soya fasulyesi ve soyalı ürünlerin fazla tüketilmesi önerilmemektedir. Ülkemizde çoğu bölgede toprağımız ve suyumuzda iyotun az oluşu guatrın ana nedenidir. Bunun da en önemli sebebi, toprak erozyonudur. Erozyon ile mücadele edilmeli, ağaç dikimi artırılmalıdır.
Günlük iyot ihtiyacı
İyot, tiroid hormonu üretimi için çok gereklidir ve insan vücudunda bulunmadığı, depolanmadığı için mutlaka dışarıdan gıda ile alınması gerekir. Bu element, anne karnındaki ceninin beyin - sinir gelişimi için de çok önemlidir. Normal erişkin insanın günlük iyot ihtiyacı 100-150 µg’dır. Gebelik ve emzirme dönemlerinde ise ihtiyaç artmaktadır, 200-300 µg/gün iyot alımı olmalıdır.
Guatr nedir?
İyot, su, gıda veya ilaç ile alındıktan sonra bağırsaklardan emilerek kana karışır, önce tekli - ikili iyot molekülü içeren öncül tiroid hormonları, sonra bunlardan 3 ve 4 iyot molekülü içeren T3 ve T4 hormonları yapılır. Yeterince iyot alamadığımız zaman T3 ve T4 hormonları yeterince yapılamaz ve daha fazla hormon yapılabilmesi için tiroid bezinde büyüme olur. Tiroid bezinin bu tür büyümelerine guatr denir.
İyot eksikliği nelere yol açar?
Yeterli iyot alınmaması, özellikle okul çağındaki çocukların öğrenme yeteneğinde azalmaya ve algılama güçlüğüne neden olmaktadır. Eğer iyot eksikliği çocukluk döneminde çok belirgin ise, beyin gelişimi de iyi olmayacağından zeka geriliğine dahi neden olabilir. İyot eksikliği kadınlarda düşük yapmaya, gebe kalmada zorluğa neden olur. Veganlarda iyot eksikliği etkin olabilir. Laktoz intoleransı olanlarda da iyot eksikliği görülebilir.
İyot kaynakları
Başlıca iyot kaynağı, deniz ürünleri, mandıra ürünleri ve iyotlu tuzdur. Deniz - okyanustaki iyot, atmosfere karışır ve tekrar yağmurlarla toprağa-suya geri döner. Deniz ürünleri çok iyi bir iyot kaynağıdır. Deniz yosunu ve bitkileri ile deniz hayvanları (balıklar-böcekler) deniz suyundaki iyotu iyi depolarlar. Deniz ürünleri iyotu en yoğun bulunduran ürünlerdir ama mandıra ürünlerine göre daha az tüketilirler.
Herhangi bir tiroid rahatsızlığı yoksa mutlaka iyotlu tuz kullanılmalıdır. İyotlu tuz alırken ve kullanırken, iyotun buharlaşıp havaya karışmaması için şu hususlara dikkat edilmesi gerekir:
- Poşet ambalajdakilere göre ışık-güneş almayan, içini göstermeyen tuzluk şeklindekiler tercih edilmeli,
- Bu tuzlukların ağızları kapalı tutulmalı,
- Güneş, ateş, fırın yanı gibi sıcağa-ısıya ve ışığa maruz bırakılmamalı, karanlık-serin yerler tercih edilmelidir.
- Yemek pişirirken tuz başlangıçta-kaynamadan önce konulmamalı, tencereyi ocaktan indirmeden hemen önce ilave edilmelidir. Böylece iyotun buharlaşması önlenmiş olacaktır..
"Önlenebilir bir durum"
"İyot yetersizliğinin olduğu bölgelerde alınacak başlıca önlem, kişilerin günlük iyot alımlarını artırarak organizmadaki iyot miktarını normal düzeylerde tutmaya yardımcı olabilmektedir. Özellikle guatr bulgusunun henüz bulunmadığı çocuklarda ve erişkinlerde daha etkili olan bu koruyucu önlem, var olan guatrı tedavi etmekten çok, guatrın görülme sıklığının azalmasında etkili olagelmektedir. Bunu sağlamak için yapılan uygulamaların temeli, sık yenen besinlerin iyotla zenginleştirilmesine dayanma ve pek çok ülkede, tuzun iyotlanması, ekmeğe iyot katılımı, iyot tabletleri kullanımı, iyotlu yağ enjeksiyonu ya da iyotlu yağ kapsülleri kullanımı, içme suyunun iyotlanması şeklinde yöntemler kullanılagelmiştir."
"Dünya nüfusunun büyük bir kısmı, halen iyot eksikliği riski taşımaya devam etmektedir. 1998 yılından bu yana ve özellikle son yıllarda, ülkemizde, Sağlık Bakanlığımızın yürüttüğü çalışmalarla iyot eksikliğinde önemli derecede yol alınmıştır